رشته نجوم و اخترشناسی
کلمات نجوم و اخترشناسی مردم را اغلب به یاد خیره شدن به آسمان شب،این طبیعت فراموش شده وعکس های بسیار زیبایی که توسط تلسکوپ ها گرفته شده می اندازد. در صورتی که اینگونه نیست. از زمانی که انسان از وجود جهان پیرامون خود آگاهی یافته است آسمان را با ترس و شگفتی نگریسته و آن را منبع جذبه ای پایدار و افسون کننده دانسته است.ترس و شگفتی انسان را وادار به مطالعه، تجزیه و تحلیل و تولید علم می نماید. بر این اساس بشریت تلاشی برای حل اسرار آسمان نموده و علم نجوم را پدید آورده است.
تاریخچه نجوم و اخترشناسی
در اوایل، اخترشناسی تنها مشاهده و پیش بینی حرکت اجرام سماوی با چشم غیرمسلح بود. در برخی نقاط مانند استون هنج، تمدن های اولیه اشیاء زیادی ساخته بودند .که به نظر می آید با اهداف اخترشناسی ساخته شده بودند. این مشاهدات علاوه بر جنبه تشریفاتی شان، در پیش بینی زمان تغییر فصل ها کاربرد فراوانی داشت. پیش بینی فصول برای کاشت محصولات و بررسی طول سال اهمیت زیادی داشت.
با ایجاد تمدن های بابل، مصر باستان ، تمدن هلینک (یونان باستان) ، هند و چین، مشاهدات اخترشناسی جمع آوری شدند. نظراتی در مورد اساس پیدایش کیهان و طبیعت آن ارائه شد. همچنین، نظریاتی در مورد حرکت سیاره ها، خورشید، ماه و زمین براساس علم فلسفه مطرح شد. از میان این نظریه ها می توان به حدس هایی در مورد طبیعت کروی زمین و ماه و حرکت و چرخش کره زمین در آسمان اشاره کرد.
قبل از اختراع تلسکوپ، کشف های اخترشناسی مهمی رخ داد که برخی از آنها عبارتاند از: تمایل محوری یا کج بودن حالت گرفتگی در ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح توسط چینی ها مطرح شد.بابلی ها و آشوری ها کشف کردند که کسوف یا خسوف در یک دایره با نام دایره ساروس تکرار می شود.
۲۰۰ سال قبل از میلاد، هیپارکوس ابعاد ماه و فاصله آن از زمین را تخمین زد. در طی قرون وسطی، اخترشناسی شهودی در اروپای قرون وسطی تا قرن ۱۳ به ندرت دیده می شد. با این وجود،علم نجوم شهودی در امپراتوری ایران و دیگر ممالک اسلام به اوج خود رسید. ستاره شناسان مسلمان بسیاری از ستارگان را نام گذاری کردند که امروزه هنوز از این نام ها استفاده می شود.
اخترشناسی چیست؟
اخترشناسی در زبان یونانی از ترکیب اجزای astronomia = astron + nomos (به معنای قانون ستارگان) تشکیل شده است.
علم اشیاء سماوی (مانند ستارگان، سیارات، ستارههای دنبالهدار، کهکشان ها و پدیدههایی است) که منشاء آنها در خارج از جو زمین است (مانند پدیده شفق قطبی و تشعشعات پس زمینه ای فضا). این رشته با رشته هایی مانند فیزیک، شیمی و فیزیک حرکت ، ارتباط تنگاتنگ دارد و همچنین با رشته فضاشناسی فیزیکی (پیدایش و تکامل جهان) ارتباط نزدیکی دارد.
اخترشناسی یکی از قدیمی ترین علوم است. ستاره شناسان در تمدن های اولیه بشری به دقت آسمان شب را بررسی می کردند. ابزارهای ساده ستاره شناسی از همان ابتدا شناخته شده بودند. با اختراع تلسکوپ، تحولی عظیم در این رشته ایجاد شد و دوران ستاره شناسی جدید آغاز گردید.
روش های جمع آوری داده
در علم نجوم ، اطلاعات موجود براساس شناسایی و تحلیل نور و انواع دیگر تشعشات الکترومغناطیسی شکل می گیرد. انواع دیگر پرتوهای کیهانی نیز مورد بررسی قرار می گیرند. تحقیقاتی در حال انجام است تا در آینده نزدیک بتوانیم امواج جاذبه گرانشی را شناسایی و تحلیل کنیم.
امروزه، آشکارسازهای نوترینو در مشاهده نوترینوهای خورشید و نوترینوهایی که ازسوپرنواها ساطع می شوند کاربرد زیادی دارند.طیف الکترومغناطیسی می تواند اطلاعات زیادی راجع به علم نجوم را در اختیارمان قرار دهد.در بخش هایی از طیف که فرکانس اندک است، اخترشناسی رادیویی، ساطع شدن امواجی با طول موجهای میلی متری و دکامتری را کشف می کند.
گیرندههای رادیو تلسکوپی همانند گیرندههای رادیویی معمولی هستند اما حساسیت بسیار زیادی دارد. مایکرویوها بخش میلی متری طیف رادیویی را تشکیل می دهند و در مطالعات تشعشات مایکرویو پس زمینه کیهان کاربرد وسیعی دارند.
آیا محدودیتی برای تحصیل در رشته “نجوم” وجود دارد؟
دکتر کلایی درخصوص جایگاه فعلی رشته نجوم در جامعه میگوید: این رشته به دلیل جذابیتهایی که دارد جایگاه ویژهای را در بین عامه مردم بخصوص جوانان به خود اختصاص داده است.
اما متاسفانه دیدگاهها به این رشته همانند سایر رشتههای علوم پایه در طول زمان تغییر یافته است مثلا در طول سالهای قبل بسیاری از جوانان، متفکران و نوابغ مایل بودند رشتههای علوم پایه از جمله فیزیک و ریاضی را به عنوان رشته تحصیلی انتخاب کنند اما در حال حاضر کمتر این پدیده و تمایل به چشم میخورد اگرچه هیچ محدودیتی از جهت اینکه افراد دیگر به جز نوابغ نیز در رشته نجوم تحصیل کنند، وجود ندارد.
نحوه پذیرش دانشگاهها در رشته نجوم و اخترشناسی
رئیس بخش خورشیدی و نجوم دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: نحوه پذیرش دانشجویان در رشته نجوم در دانشگاهها به این شکل است که در دوره کارشناسی این رشته به صورت یکسری واحدهای تخصصی و اختیاری ارائه میشود.
ولی در دورههای تحصیلات تکمیلی و دکتری به عنوان یک گرایش از گرایشهای رشته فیزیک در دانشگاهها دانشجو جذب میشود. تعداد پذیرش دانشجو در این رشتهها نیز براساس نسبت اساتید در دانشگاهها متفاوت است.
وی به نحوه آموزش رشته نجوم در دانشگاهها اشاره کرد و افزود: آموزش رشته نجوم در دانشگاهها بستگی به گرایش رشته انتخابی مثل فیزیک نجومی یا گرایش کیهانشناسی متفاوت است. چراکه برخی گرایشها تئوری بیشتری و برخی نیز درسهای عملی دارند. اما به طور کلی آموزش در این رشتهها بسته به امکانات دانشگاهها متفاوت است.
به گفته این استاد فیزیک فضا، برخی از دانشگاههای کشور امکانات رصدخانهای در اختیار دارند که میتوانند پروژههای رشته نجوم را براساس امکانات خود تعریف کنند. اما در برخی رشتهها نیز این امکانات وجود ندارد بنابراین بیشتر مباحث تئوری این رشتهها ارائه میشود.
به طور کلی رصدخانه یکی از اصلیترین تجهیزات پژوهشی آموزشی رشته نجوم است. چراکه این علم به عنوان علم تجربی و مشاهداتی بر دادههای تجربی تکیه بیشتری دارد.
طبیعی است هرچه امکانات بیشتر باشد پیشرفت و گسترش آن نیز بیشتر خواهد بود.
آینده شغلی فارغ التحصیلان “نجوم”
دکتر کلایی درخصوص آینده کاری فارغالتحصیلان رشته نجوم نیز گفت: اگرچه معضل بیکاری کم و بیش در بین تمامی رشتهها وجود دارد. ما احتیاج به بازنگری و بازبینی اساسی در همه رشتههای دانشگاهی را داریم که براساس آن میزان نیاز جامعه به مشاغل در رشتهها و دورههای مختلف تحصیلی مشخص شود. اما به طور کلی فارغالتحصیلان رشته نجوم در دورههای کارشناسی ارشد بخصوص دکتری میتوانند در مراکز تحقیقاتی دانشگاهها، پژوهشکدههای تحقیقاتی و در صورت وجود در رصدخانهها مشغول به کار میشوند.
برای اطلاع از شرایط تحصیل و کار این رشته به این وبسایت مراجعه کنید:https://www.estahbanaty.org/course-guides/natural-sciences/تحصیل-کار-رشته-ستاره-شناسی-نجوم/